Biblioteki [Opracowanie]

Pierwsze biblioteki greckie

• Według tradycji dwaj tyrani greccy - Pizystrat i Polykrates - zbierali książki.
• Pizystratowi przypisywano w starożytności wyznaczanie komisji, która miała zająć się zebraniem i zredagowaniem poematów "Iliady" i "Odysei".
• Istnienie biblioteki Pizystrata potwierdzał także pisarz rzymski Aulus Gellius, żyjący w drugiej poł. II w. n. e., oraz Izydor z Sewilli na przełomie VI/VII w. Ich świadectwa opierają się najprawdopodobniej na zaginionym dziele uczonego rzymskiego - Warrona z I w. p. n. e. pt. "De bibliothecis".

• Pewniejsze informacje posiadamy, jeśli chodzi o historię książek w V i VI w. p. n. e., wpływ na to miał świetny rozwój dramatu (Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes), prozy historycznej (Herodot, Tucydydes, Ksenofont), filozofii (Platon i Arystoteles) i wymowy (Demostenes).
• Przedstawienia sztuk teatralnych, które stanowią najwyższe osiągnięcia w literaturze światowej, działalność szkół filozoficznych, występy sofistów - wszystko to tworzyło odpowiednie warunki, aby zrodzić zainteresowania literackie i naukowe znajdujące swój wyraz także w stosunku do książki.
• Książki zbierali sofiści i ich uczniowie, podręczny księgozbiór posiadał każdy nauczyciel w szkole.

Biblioteki szkół akademickich

• Wielkie księgozbiory posiadały także szkoły wyższe.
• Rozległość studiów naukowych prowadzonych przez Platona oraz jego towarzyszy i uczniów musiała się oprzeć o bogaty warsztat naukowy. Nie zachowały się jednak żadne świadectwa źródłowe, które by potwierdzały istnienie takiej biblioteki. W
• Platon był zamiłowany w książkach. Nabył on za wysoką cenę m. in. księgi zawierające naukę Pitagorasa, komedie Safrona i Epicharma (poetów sycylijskich). Często również zwracał się do swoich przyjaciół z prośbą, aby przywozili mu z podróży poszukiwane przez niego dzieła. Sama analiza stylu dialogów platońskich, ukształtowanego pod wpływem wielu poetów, a także liczne sądy natury etycznej wystarcząss aby stwierdzić, że Platon musiał korzystać w swej pracy z wielkiego księgozbioru.

• Arystoteles jest uważany za pierwszego zbieracza książek.

Biblioteka Muzeum w Aleksandrii

• Ptolemeusz I Soter (III w. p. n. e.) założył w Aleksandrii rodzaj instytutu naukowo-badawczego, tzw. MUSEION, w którym uczeni mogli bez przeszkód oddawać się studiom.
• Król ten postanowił zgromadzić całe piśmiennictwo greckie dostępne za jego czasów.

→ W tym celu wysłał swych agentów do wszystkich zakątków Morza Śródziemnego w poszukiwaniu cennych rękopisów.

→ Stosowano także inny sposób – podróżnych z przypływających do Grecji okrętów zobowiązywano do zdeponowania na pewien czas posiadanych książek i dokonywano z nich odpisy (prawo autorskie wówczas jeszcze nie istniało).

Dzięki wysiłkom zgromadzono w obrębie pałacu duże ilości książek w bibliotece zw. BRUCHEION, a nadto założono mniejszą bibliotekę przy świątyni Serapisa - SERAPEION. W bibliotece przy Muzeum znalazła się cała literatura grecka : piękna i naukowa oraz zapewne literatura ludów wschodnich w przekładach greckich. Zbiory te powiększano.

• Księgozbiór Serapeionu był przeznaczony na użytek mieszkańców miasta
• Brucheion stanowił klasyczny warsztat naukowy dla uczonych pracujących nad całością literatury greckiej.

• Gromadzone rękopisy układano najczęściej według pochodzenia, potem wedle grup rzeczowych.
• Chciano teksty zawarte w rękopisach zinwentaryzować i odrzucić pisma fałszywe, a opisać dokładnie autentyczne.
• Zenodot z Efezu - dyrektor biblioteki, jako pierwszy podjął się krytycznego wydania dzieł ważniejszych autorów w celu ich rozpowszechniania. Z całej literatury zgromadzonej w Muzeum wydzielił teksty z zakresu epiki i liryki.

• Główną część opracowania zbiorów aleksandryjskich wykonał, uczony - poeta Kallimach z Cyreny, który uporządkował zwoje według działów głównych. Było ich prawdopodobnie dziesięć:

Epos i poezja / Dramat / Prawo / Filozofia / Historia / Retoryka / Medycyna

Nauki matematyczne / Nauki przyrodnicze / Inne

W obrębie działów układał zwoje alfabetycznie według nazw autorów, w przypadku gdy autor pisał tragedie i poezje, porządkował je według gatunków, a dalej już alfabetycznie. Podobny układ zastosował Kallimach w swojej bibliografii zwanej PINAKES (tablice, tj. spisy) zawarł w sposób systematyczny całą twórczość piśmienniczą od Homera aż po Arystotelesa.

→ Jego bibliografia podzieliła piśmiennictwo na poezję (obejmowała rodzaje , a w ich obrębie gatunki literackie takie jak : epos, elegię, jamb, melikę, tragedię i komedię) i prozę (w skład, której wchodziła : historia, wymowa, filozofia, medycyna i prawo). W obrębie tego układu rzeczowego poszczególni autorzy jak i ich dzieła posiadały układ alfabetyczny. Artykuł o autorze obejmował nie tylko opis jego dzieł, lecz także krótką biografię autora.

W czasie opracowania bibliograficznego rękopisu uczeni musieli rozwiązać następujące problemy : kto jest autorem, określić tytuł, objętość i autentyczność tekstu oraz czas jego powstania.

• Lata gdy kierownikiem biblioteki był Arystach, należały do pomyślnych w dziejach biblioteki

• Muzeum odzyskało charakter instytucji naukowej w latach panowania Ptolemeusza XI Suletesa (81-52 r.). Kierownikiem biblioteki wówczas został uczeń Arystacha – Ammonios.
• W czasie inwazji Juliusza Cezara na Egipt (ok. 48/47 p.n.e.) od płonących okrętów egipskich zajął się przypadkowo pałac królewski, a z nim biblioteka.
  → Podobno mimowolni sprawcy zniszczenia starali się zło naprawić, bowiem według świadectwa historyka greckiego Plutarcha, wódz rzymski Antoniusz ofiarował królowej Kleopatrze tytułem rekompensaty 200 tys. woluminów z biblioteki w Pergamonie. Prawdopodobne jest, że podczas owego pożaru nie spłonęła cała Wielka biblioteka lecz ok. 40 tys., które przygotowane były do wywiezienia do Rzymu

• Los oszczędził bibliotekę w Aleksandrii - Serapeion.
• W 391 r. patriarcha Teofil położył kres istnieniu księgozbioru helleńskiego wykonując rozkaz cesarski i przemieniając świątynie pogańskie na chrześcijańskie, zniszczył wówczas częściowo świątynię Serapisa.
• Kres istnieniu Serapeionu położył najprawdopodobniej kalif Omar, który w 642 r., po zdobyciu Aleksandrii, polecił Arabom spalić wszystkie książki niewiernych.

Znaczenie Biblioteki Aleksandryjskiej w dziejach kultury .

• Zgromadzenie w jej murach dużego księgozbioru umożliwiało uczonym prowadzenie badań w zakresie historii literatury greckiej. Stopniowo nauczono się uprawiać krytykę tekstu jak również częściowo rozwiązywać problemy mające na celu ustalenie autentyczności tekstu. Wyniki tych badań znalazły swój wyraz w wydaniach autorów greckich, bowiem praca wydawnicza stanowiła podstawę działalności uczonych aleksandryjskich. Chodziło o to, aby dostarczyć wykształconemu czytelnikowi tekst oczyszczony z późniejszych naleciałości, przejrzysty i uporządkowany. W tym celu nastąpił podział tekstu na poszczególne wiersze, strofy, pieśni, księgi. Wydania te nie zawierały jeszcze komentarzy, ale zaopatrzone były w literacko historyczne wstępy, gdzie niekiedy informowano czytelnika o życiu autora, wyjaśniano jak tekst należy rozumieć. Z takich ocen powstawały potem listy najlepszych przedstawicieli jakiegoś rodzaju literackiego m. in. Arystofanes i Arystach zaczęli ustalać tego rodzaju kanony.

Biblioteka w Aleksandrii przyczyniła się do uratowania spuścizny literackiej Grecji, zawdzięczając to z jednej strony wspaniałomyślności królów egipskich, którzy widzieli swój obowiązek w zabezpieczaniu skarbów przeszłości, z drugiej zaś zespołowi uczonych, którzy nie szczędzili trudu, aby to dziedzictwo literackie sklasyfikować i opisać. Poza stworzeniem podstaw metodycznych krytyki tekstu, właśnie opis bibliograficzny tekstu zawdzięcza swe powstanie szkole uczonych aleksandryjskich. Zasady tego opisu będą odtąd stale stosowane w praktyce bibliograficznej.