RENESANS w pigułce

RENESANS

OKRESY:

Początki renesansowego humanizmu w Polsce (od połowy XV w. do ok. 1510r.)

I: PRERENESANS

lata 80, 90 XV w – 1510 Kulturę humanistyczną reprezentują przybysze – Kallimach i Celtis oraz nieliczne jednostki związane z ich działalnością np. Grzegorz z Sanoka

PIERWSZA FAZA DOMINACJI RENESANSU 1510 - 1543

Literatura to przede wszystkim poezja w języku łacińskim: Paweł z Krosna, Jan z Wiślicy, Mikołaj Hussowczyk, Andrzej Krzycki, Jan Dantyszek i Klemens Janicki. Koniec tego okresu możemy wyznaczyć na rok śmierci Janickiego, Kopernika – 1543.

DRUGA FAZA DOJRZAŁEGO RENESANSU

Szczytowy rozkwit literatury, są to lata 1543 - 1565. Mieści się tu niemal całą twórczość Reja, cała twórczość Modrzewskiego, Kochanowskiego, Szarzyńskiego.

      O obrotach sfer niebieskich Kopernika 1584

      Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem Reja,

      mowa A. Frycza Modrzewskiego – jego debiut literacki – Łaski, czyli o karze za mężobójstwo

      

APOGEUM RENESANSU – 1565 DO ROKU 1584

wtedy dojrzewa pokolenie pisarzy młodszych: Kochanowskiego, Górnickiego, Niteckiego

Ukazuje się:

      Dworzanin polski Górnickiego

jest to okres rozkwitu twórczości Kochanowskiego, należy zaznaczyć, iż wtedy tworzy też Sęp-Szarzyński, którego liryka ze względu na styl i tematykę zalicza się do wczesnego baroku.

V SCHYŁEK RENESANSU- 1584 do ok. 1614-1618

twórczość Szymonowica. Rok 1629, jego śmierć, jest ostatnią możliwą datą epoki.

Szarzyński, Klonowitz

Z dwóch powodów nie można ustalić dat granicznych renesansu:

      renesans dojrzewał w procesie ewolucji, jego początku nie można określić w oparciu o konkretne wydarzenie,

      ponadto ideologia i mentalność średniowieczna koegzystowała z renesansowymi przez cały XVI wiek.

W renesansowej kulturze znacząca rolę odegrało:

      odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej.

dwa ważne prądy religijne i umysłowe: Reformacja , humanizm.

Pojęcie "renesans", granice czasowe epoki:

Obecnie terminem "renesans" określa się epokę trwającą od XIV do XVI wieku. W różnych krajach epoka ta osiągała różną rozpiętość czasową - we Włoszech rozpoczęła się już w początku wieku XIV i natomiast w Europie północnej rozpoczęła się dopiero w wieku XV.

Rozwój renesansu:

Do rozwoju odrodzenia przyczyniło się wiele czynników historycznych. Po pierwsze - wielka XIV-wieczna zaraza, która zabiła miliony ludzi. Ci, którzy ocaleli, zapragnęli nowej ideologii, która pozwoli im cieszyć się życiem, dopóki mogą. Stąd wziął się humanizm. Po drugie - kryzys papiestwa oraz reformacja, która objęła wiele krajów. Papież przestał być w jej wyniku wspólną władzą duchowną, a łacina stopniowo zaczęła ustępować miejsca językom narodowym. Warto również wspomnieć o powstaniu druku, który przyspieszał rozpowszechnianie się nowej myśli humanistycznej czy religijnej, a co za tym idzie - upowszechniał idee humanizmu i reformacji. Do rozwoju renesansu przyczyniło się również rozbicie Europy cesarsko-papieskiej i powstanie zjednoczonych państw i feudalnych państewek. Humanizm epoki odrodzenia swoim antropocentryzmem przeciwstawiał się niektórym tendencjom średniowiecza (szczególnie teocentryzmowi), w związku z czym nawiązywał do idei starożytności.Hasłem humanizmu stała się maksyma Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce. Cycerona, który stał się patronem duchowym humanistów. Humanizm koncentruje uwagę na sprawach  ludzkich, godności człowieka, jego wolności, propaguje rozwój fizyczny, psychiczny i intelektualny oraz harmonijne współżycie w społeczeństwie, podkreśla możliwości ludzkiego rozumu, oraz wartość wiedzy o świecie i możliwość jej zdobycia oraz rozwoju

HUMANIZM

      Największym autorytetem pisarskim był Cyceron

Chcieli poznać jak najdokładniej i jak najwięcej. W ten właśnie sposób wykształciły się nauki humanistyczne, które uprawiano na wszystkich bardziej znaczących uczelniach, również na Akademii Krakowskiej.

1. Filozofia epikurejska najważniejsze jest szczęście -możemy je osiągnąć poprzez doznawanie przyjemności dnia codziennego, a także przebywanie na łonie natury i bycie z nią w zgodzie; należy wystrzegać się cierpień, nieszczęść ponad wszystko] najważniejsze w życiu człowieka są rozkosze cielesne, doczesne.

2. Filozofia stoicka- najlepszą receptą na życie jest umiejętność zachowania spokoju wewnętrznego, niezależnie od tego, co dzieje się wokół nas; proponowali oni wystrzegać się niepotrzebnej euforii i emocji, ponieważ one zużywają naszą energię.

4. Sceptycyzm- niemożliwe jest ludzkie poznanie, ponieważ świat jest zbyt tajemniczy, a zmysły ograniczone. człowiek ma wolność dociekania i szukania.

5. Filozofia państwa-

Neostoicyzm jest filozofią praktyczną. W nie powinien ulegać namiętnościom, ale podporządkowywać się Bogu. Istnieją cztery namiętności: pożądanie, radość, strach i smutek. Jeśli chodzi o Boga, to mimo że człowiek ma wolną wolę, wszystko, co się dzieje, nawet jeśli z winy człowieka jest złe, znajduje się pod Jego kontrolą i w ostatecznym rozrachunku zmierza do dobra.

Neoplatonizm postrzegał świat jako hierarchię bytów.

Poetyka i retoryka

definicja retoryki to ars bene dicendi - „sztuka dobrego mówienia” ,

Główne zasady retoryki zostały ustalone już w starożytności. Platon określał retorykę jako umiejętność kierowania duszami za pomocą słów i dostrzegał niebezpieczeństwa, jakim podlega ta umiejętność, gdy jest wykorzystywana do celów nieetycznych. Pierwszy systematyczny wykład zasad retoryki dał Arystoteles (384-322 p.n.e.) w swoim dziele Retoryka , gdzie omówione zostały zagadnienia argumentacji, psychologicznych zasad oddziaływania retoryki oraz zagadnienia stylistyczne

Wyróżniano trzy rodzaje retorycznej perswazji – doradczy należały do niego wypowiedzi, które polegały na doradzaniu i odradzaniu; głównie polityczne, dydaktyczne, moralizatorskie), osądzający – wypowiedzi zawierające oskarżenie lub obronę osób lub rzeczy, głównie sądowe, ale również te, w których autor ocenia jakąś sprawę z pozycji sędziego) i oceniający - wypowiedzi zawierające pochwałę lub naganę różnych spraw; do tego rodzaju należały wszelkie panegiryki, czyli utwory pochwalne).

Retoryka, której głównym celem jest uczciwa perswazja, składa się z pięciu działów.

      inventio, - wyborem tematu

      dispositio, Tu ustalano porządek tekstu i charakter poszczególnych jego części

następujących części: wstępu, opowiadania, argumentacji, odpierania zarzutów(refutacji) i zakończenia.

      elocutio, stylistyka

      memoria, zajmował sie nauką o zapamiętywaniu tekstu,

      actio, o jej wygłaszaniu.

Retoryka stała się podstawą humanistycznego wykształcenia uniwersyteckiego, a jej zasady wykorzystywano przy tworzeniu wszelkiego rodzaju tekstów .

Kryzys retoryki w renesansie został wywołany reformą nauk wyzwolonych, którą zainicjował francuski uczony Pierre de la Ramee (zwany Piotrem Ramusem), a która polegała na oddzieleniu w dydaktyce szkolnej inwencji i dyspozycji od pozostałych części retoryki.

Sztuki wyzwolone: gramatyka, dialektyka, retoryka, arytmetyka, geometria, muzyka, astronomia

Zagadnienia retoryki ściśle wiążą się z zagadnieniami poetyki. W uproszczeniu można by powiedzieć, że ówczesna retoryka to teoria prozy. Bez poetyki, retoryki i imitacji nie byłoby największych arcydzieł polskiego renesansu.

Główne założenia poetyki renesansowej:

1.Zasada decorum – dostosowanie stylu wypowiedzi do

Cycero wyróżniał trzy funkcje wymowy, którym przyporządkował jej trzy różne style:

uczyć, styl niski) podobać się, styl śreeni) -(wzruszać, styl wysoki)

1.Podział na rodzaje

2.Teoria imitatio

Mecenat

To opieka nad sztuką, literaturą i nauką oraz nad twórcami w tych dziedzinach sprawowana przez państwo, instytucje lub osoby prywatne (od nazwiska przyjaciela i doradcy Augusta w antycznym Rzymie, Mecenasa). Największe zasługi w tym zakresie ma na swoim koncie Jan Zamojski – najchlubniejsza karta w dziejach polskiego mecenatu.

Renesans a reformacja: Obok humanizmu ważną rolę w kulturze i literaturze europejskiej odegrały ruchy umysłowe zmierzające ku reformie, odnowie religii, życia religijnego oraz instytucji Kościoła. Doprowadziły one do powstania nowych wyznań reformowanych, zwanych protestanckimi. Ruch reformacyjny domagał się odnowy moralnej i doktrynalnej chrześcijaństwa i samego Kościoła, właściwego odczytania tekstu Pisma Świętego i oparcia na nim zasad wiary.

Reformacja to ruch religijny zrodzony z konfliktów społecznych i politycznych końca XV i początków XVI wieku, łączący się z krytyką stosunków panujących w Kościele katolickim oraz z dążeniem do jego odnowy i naprawy. Była ona w znacznym stopniu przygotowana przez humanizm i początkowo ściśle z nim związana. Zmierzając do reformy życia religijnego i organizacji kościelnej, krytykując zeświecczenie kleru, jego nadmierne przywileje polityczne i społeczne, reformacja doprowadziła do trwałego rozłamu w Kościele i utworzenia nowych, niezależnych od Rzymu organizacji kościelnych, a także grup wyznaniowych , które nie uznawały w zasadzie żadnych formalnych więzi organizacyjnych.

Marcin Luter 31 X 1517 roku, wywiesił na drzwiach katedry w Wittenberdze 95 tez, które przewartościowały naukę katolicką.

Ruch reformacyjny sprzyjał rozwojowi kultury poszczególnych narodów, a zwłaszcza rozwojowi literatury w języku ojczystym, skoro języki narodowe zastąpiły łacinę w nauczaniu i liturgii.

W wyniku reformacji wyłoniły się nowe odłamy chrześcijaństwa:

      luteranizm - jego twórcą był Marcin Luter.

Pismo Święte, dwa sakramenty (komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie psalmów, liturgia w języku narodowym, komunia pod dwiema postaciami (chleb i wino). Zanegował nieomylność papieża, sakrament spowiedzi oraz płatne odpusty.

      anglikanizm

      kalwinizm

      anabaptyzm

Dwujęzyczność polskiej literatury renesansowej.

W okresie od końca XVI wieku do początków wieku XVII nastąpił bujny rozkwit literatury pisanej w języku narodowym. W dużej mierze przyczynił się do tego rozwój drukarstwa. Wpłynęło ono po pierwsze, na rozpowszechnienie tekstów pisanych po polsku, a po drugie miało znaczny udział w kształtowaniu znormalizowanego języka ogólnego, niwelowaniu różnic dialektycznych i tworzeniu jednolitego systemu ortografii. Jednakże większe znaczenie wśród czynników wpływających na kształtowanie się języka polskiego w literaturze miała reformacja. Dzięki wprowadzeniu do kościołów wywodzących się z reformacji języka narodowego w liturgii i kazaniach, powstały polskie przekłady Biblii, postylle ( kazania), katechizmy, modlitewniki i kancjonały (śpiewniki) wydawane przez konkurujące ze sobą wyznania.

Stopniowo wypierał on w tym okresie łacinę, aby na dobre zagościć się w literaturze baroku.

Nie znaczy to jednak, ze przestano pisać w języku łacińskim.

Inni natomiast, również tworzący w języku narodowym zdawali sobie sprawę z trudności pisania w języku polskim, gdyż w tym okresie się on dopiero kształtował.

Poeci nowołacińscy (polsko-łacińscy).

. Za pierwszego poetę nowołacińskiego (uważa się Kallimacha (Filipa Buonaccorsi)

     1. Filip Buonaccorsi – Kallimach (1437 – 1496r.)

     A. (Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka…, 1476r.) -.

     B. Rady Kallimachowe

     C. (Pieśń saficka i życiu przesławnego męczennika świętego Stanisława

     D. Sześćdziesiąt elegii i epigramatów miłosnych z lat 1470 – 1471

     2. Konrad Celtis (właść. Konrad Pickel, 1459 – 1508r.)

pisał elegie miłosne do Hasaliby, elegie opiewające różne dzielnice Polski, Kraków i jego okolice, liczne ody i epigramaty o rozmaitej tematyce

     A. Liczne elegie, ody i epigramaty – w dużej mierze związane z pobytem w Polsce. Niektóre o charakterze pochwalnym, część o złośliwym zabarwieniu dot. miejscowych nieporządków, obyczajów, urody Sarmatek. Elegia służyła poecie wyrażaniu zadumy, oda – pochwale, epigram – złośliwości.

     3. Paweł z Krosna (ok. 1470 – 1517r.)

     A. na ślub Zygmunta I z Barbarą Zapolyą w 1512 r. – utwór okolicznościowy

     4. Jan z Wiślicy (ok. 1485 – ok. 1520r.) – uczeń Pawła z Krosna

     A. (Wojna pruska)

     5. Mikołaj Hussowczyk (Hussowski, 1475 /1485 – zm. Po 1533r.)

     A. – Pieśń o żubrze (1523r.) – utwór miał wraz z wypchanym żubrem znaleźć się u papieża Leona X. Poemat jest dowodem opanowania języka i metryki łacińskiej, interesującym przykładem umiejętności pisania na egzotyczny temat bez antykizowania i mitologizowania. Poemat wypełniają opisy żubra, litewskiego pejzażu, sceny myśliwskie, wzmianki o ludzie litewskim i jego obyczajach, wtręty historyczne, głównie poświęcone księciu Witoldowi, dołączony w utworze apel do władców chrześcijańskich o wspólne stawienie czoła niebezpieczeństwu tureckiemu- motyw częsty w politycznej poezji XVI w.

     6. Andrzej Krzycki (1482 – 1537r.)

     A. – panegiryk. z okazji zaślubin króla z Barbarą Zapolya

     B. Wiersz do Beaty Kościeleckiej ( ironicznie - Pochwała Lutra) – dzieło antyreformacyjne

     C. (Skargi Religii i Rzeczypospolitej) – 1522r. – utwór pełny troski o losy państwa i Kościoła.

     7. Jan Dantyszek (1485 – 1548r.)

Dyplomata podróżujący po Europie w misjach politycznych.

     A. (Sen o różności Cnoty i Fortuny)

     B. Elegia amatoria

     C. (Życie Jana von Hofen Dantyszka) –

Do poetów polsko – łacińskich zalicza się jeszcze:

Klemensa Janickieogo (1516 – 1543r.)

Chłopski syn robiący karierę. Napisał żale, które zawierały elegie

Jana Kochanowskiego (1530 – 1584r.)

Szymon Szymonowic (1558 – 1629r.)

                                  Mimesis = imitatio (naśladowanie). Platon użył tego terminu na określenie tych sztuk,               które dziś nazywamy pięknymi (z wyjątkiem architektury). Malarstwo, rzeźba i obrazy poetyckie miały być jedynie złudnym odbiciem rzeczywistości, które budziły namiętności, a przez to szkodziły wiedzy

Najważniejsze gatunki literatury odrodzenia

sielanka - utwór poetycki, przedstawiający życie ludu na tle natury, zawierający elementy realistyczne, podkreślający wdzięk prostego, wiejskiego życia; akcja sielanki jest słabo rozwinięta, utwory utrzymane w pogodnym tonie, opowiadające o życiu pasterzy lub wieśniaków.

Figlik - Jest to utwór ośmiowierszowy - przede wszystkim obyczajowej, podający często anegdotę bez puenty, dla samego zdarzenia.

fraszka - krótki utwór poetycki, będący odmianą epigramatu, najczęściej żartobliwy i na błahy temat, dotyczący jakiegoś zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym,

nazwę wprowadził Kochanowskii

pieśń - prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów i paralelizmów (powtórzenie jakiegoś elementu); charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii;

tren - pieśń żałobna, opłakiwani, utwór poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej.

elegia - utwór poetycki, wyrażający nastroje smutku i melancholii, wywołane rozstaniem z osobą, miejscem lub przedmiotem . Wspomnieniowo-refleksyjny.

emblemat - utwór liryczny, także gatunek literacki o charakterze dydaktyczno-moralizatorskim,

tragedia - gatunek dramatu, w którym są przedstawione dzieje bohaterów skazanych nieuchronnie na niepowodzenie

sonet - utwór poetycki składający się z 14 wersów podzielonych na dwie strofy czterowersowe oraz dwie trój wersowe. W Polsce sonet wprowadzili J. Kochanowski i M. Sęp-Szarzyński.

DRUKARSTWO

     1. Jednym z najsłynniejszych warsztatów XVI - wiecznych był warsztat założony przez Łazarza Andrysowicza. Oficyna ta przetrwała blisko 100 lat, kilkakrotnie zmieniając w tym czasie właścicieli.

Andrysowicz pracując tam jako czeladnik, a nastepnie poślubiając wdowę po Hieronimie Wietorze.

Drukował tam m.in. dzieła Modrzewskiego, Orzechowskiego i Kochanowskiego, teksty w języku łacińskim, greckim, niemieckim i węgierskim.

Szata graficzna druków Łazarza wyróżniała się estetyką. Pisma były bardzo starannie odbite, ilustracje i elementy zdobnicze stały wysoko pod względem artystycznym. Właściciel oficyny dbał nawet o dobry gatunkowo papier.

     2. Po śmierci Łazarza drukarnię objął jego jedyny syn, Jan Januszowski. Był on człowiekiem starannie wykształconym . Dzięki podróżom władał dobrze kilkoma językami.

Kiedy przejął kierownictwo nad oficyną, stała się ona najwybitniejszą drukarnią w tamtych czasów. Za zasługi Januszowski otrzymał na sejmie w 1588 r. szlachcectwo, a następnie tytuł architypografa. książki Drukarni Łazarzowej zdecydowanie wyróżniają się na tle innych. Ich wartości estetyczne głównie dzięki właściwemu zastosowaniu czcionek i harmonijnemu układowi kolumny drukarskiej. Mniejszą rolę odgrywał materiał ilustracyjny, był za to starannie dobierany.

     3. Maciej Wierzbięta, pierwszy drukujący dzieła pisarzy reformacyjnych. W okresie kontreformacji dzieła takie były zakazane i niszczoe, dlatego Maciej bardzo często drukował je anonimowo.. Z oficyny Wierzbięty wyszło większość utworów Mikołaja Reja (z którym pozostawał zresztą w dużej zażyłości), niektóre wiersze Kochanowskiego, Górnickiego. Drukarz był nie tylko wydawcą, ale również sam zajmował się tłumaczeniami niektórych książek.

Wierzbięta, wykształcony w oficynie Heleny Unglerowej, dobrze poznał tajniki drukarstwa. Dlatego poziom techniczny jego druków był bardzo wysoki. Cechowały je piękna, czytelna czcionka, liczne i właściwie dobrane ilustracje. Takie pozycje jak "Postylla" czy "Zwierciadło" Reja należały do najpiękniejszych polskich książek epoki.

     4. Rok 1503 przyjmuje się za datę powstania stałego polskiego drukarstwa. Jan Haller sprowadził do Polski niemieckiego drukarza Kaspra Hochfedera i uruchomił własną drukarnię.

Kiedy jednak Haller uzyskał monopol na wyłączny druk i sprzedaż mszałów, uznał że bardziej opłacalne będzie drukowanie książek na miejscu, w kraju, zamiast sprowadzania ich z zagranicy.

Po rozwiązaniu spółki Jan Haller przejął drukarnię i odtąd drukował pod własnym nazwiskiem*. W tym samym czasie uzyskał przywilej, na mocy którego nie wolno było innym sprowadzać ani drukować tytułów wydanych przez oficynę Hallera. Z czasem nabył również własną papiernię na Prądniku pod Krakowem, a także własną księgarnię w mieście.

5. Marek Szarffenberg był największym po Hallerze krakowskim księgarzem. W 1514 r. nabył najstarszą w Krakowie księgarnię. Początkowo zajmował się wyłącznie handlem księgarskim i finansował nakłady, drukowane przez Unglera i Wietora, później zakupił drukarię. Po śmierci Marka oficynę prowadziła jego żona i dwaj synowie. Po kilku latach panowie zdecydowali się na założenie dwóch odrębnych warsztatów.

Problematyka „Fraszek” Jana Kochanowskiego

Fraszki pisał Kochanowski, podobnie jak pieśni, przez całe życie i przed śmiercią przygotował je do druku. Wyszły w Krakowie w 1584 r. w Drukarni Łazarzowej.

Nazwę „fraszka” wprowadził do literatury polskiej Jan Kochanowski.

Tom wierszy Jana Kochanowskiego zatytułowany „Fraszki” zawiera utwory o bardzo różnej długości- od dwuwierszy do tekstów kilkudziesięciowersowych- i o bardzo różnorodnej tematyce: od scenek obyczajowych, wierszy obscenicznych, nawet wulgarnych, poprzez subtelne erotyki do wierszy refleksyjno- filozoficznych, a nawet modlitw.

Tematyka fraszek jest bardzo różnorodna. Janusz Pelc wyróżnia następujące grupy fraszek:

1) „żarty i dowcipne anegdoty,

2) erotyki rozmaitego gatunku, m.in. „erotyki rubaszne, czasem z aluzjami obscenicznymi, a także satyryczne docinki wobec przedstawicielek płci pięknej, zwłaszcza wobec podstarzałych zalotnic”..

3) wiersze do przyjaciół, znajomych- dowcipne, ironiczne, czasem autoironiczne, nawiązujące często do rożnych konkretnych sytuacji komicznych lub po prostu do zdarzeń codziennych, oglądanych na ogół z dobrotliwą ironią. Wykazywano przy tym szczególną wrażliwość na komizm słowny i sytuacyjny. Znalazły się tu też pochwały żywych i zmarłych.

4) wiersze, w których autor zwraca się sam do siebie oraz fraszki o fraszkach, refleksje twórcy o swoich wierszach, o ich kształcie, o ich roli i znaczeniu.

Zasadą organizującą ten wielki zbiór fraszek była varietas- różnorodność, rozmaitość. I jest to zasada odnosząca się zarówno do tematyki i rodzajów wiersza, jak i do kompozycji. Powaga sąsiaduje tu z żartem, refleksja z humorem, erotyk z epigramatem właściwym. Zasadą jest w tym wypadku swoisty brak zasad.

We Fraszkach pojawiają się istoty śmieszne w dwojaki sposób. Kochanowski wyśmiewa niektórych z powodu ich wad. Pokazuje też śmieszne sytuacje, w których stawia swoich przyjaciół, ale nie po to, aby ich ośmieszyć – były to osoby które cenił i wg. niego było to tak jakby nobilizacją dla nich. Zapewniał im nieśmiertelność.

We Fraszkach Kochanowskiego możemy odnaleźć topos „złowieka jako teatru”. Człowiek odgrywa pewną rolę jako aktor, schodzi ze sceny, ale jednak jest pewną marionetką, w rękach innych która zadowala nieśmiertelnych bogów. – zaczerpnięte z Platona

Topos świata- teatru może zabrzmieć tragicznie. U Kochanowskiego jest dowcipem i przestrogą zarazem. To teatr marionetek, smutny i śmieszny, mały i bezradny.

Fraszki były dla niego osobistą liryką poety. We Fraszkach znajdowały się wiersze, w które wkładał najskrytsze myśli. Były dokumentowaniem widzianych rzeczy, dokumentowaniem ulotnych chwil i ludzi. Ogromną wagę przywiązywał do obserwacji świata, rzeczywistości.

Fraszki były zbiorem, w którym znalazła się najbardziej osobista liryka poety. Były tu wiersze, w które wkładał swe najskrytsze myśli, choć często sprowadzał je do pewnego uogólnienia. Był to świat, którego poeta- kreator był także nieodłączną cząstką. Tu też zawarta była jego liryka ulotna, ukazująca i upamiętniająca przeżycia chwili. Utrwalała ona przemijające momenty i sprawy, a także przemijających ludzi, była ujętym w słowie świadectwem o nich, o ich czynach i ich przypadkach. Bo też ogromną wagę

Dla niego fraszkami były wszelkie myśli i uczynki ludzkie. To widzenie „świata fraszek” dawało twórcy możliwość mówienia o wszystkim i w sposób przeróżny. Fraszką mogła być modlitwa i mogła być obsceniczna anegdota, bo fraszką było wszystko,

Świat fraszek wypełniali różni ludzie, wielcy bohaterowie, zwykli przeciętni śmiertelnicy, bliscy i obojętni, a także i ludzie nikczemni, wielcy i mali lub po prostu śmieszni.. Galeria ta ukazana została jednak w pewnym uogólnieniu, na ogół bez wymieniania imion i nazwisk. Mieniący się różnymi barwami „świat fraszek” był odbiciem kultury, obyczajowości polskiej XVI wieku, lecz był nade wszystko kreacją renesansowego artysty.

Poeta przyznawał, iż we Fraszki wkładał „wszytki...tajemnice swoje”, przestrzegał jednak, by nie traktować ich jako jakiegoś diariusza czy pamiętnika. Były one dziełem literackim, któremu twórca dał kształt i jednocześnie uniezależnił od siebie.

Większość fraszek pisze autor do kogoś lub czegoś:

(Do doktora, Do Jana), na kogoś lub na coś (Na fraszki, Na dom w Czarnolesie), komuś przeznacza (Epitafium dziecięciu, Nagrobek opiłej babie), o kimś lub o czymś w nich opowiada (O Miłości )

Jest tu sporo fraszek antyklerykalnych, np. O kaznodziei, O kapelanie, O kapłanie czy O księdzu: Jednak ten antyklerykalizm więcej ma wspólnego z biesiadnym żartem niż ideologiczną powagą, nie świadczyły o jego antykatolicyźmie.

Fraszki łacińskie – biesiadowanie poza domem

We Fraszkach dominuje codzieność, w której wciąż jawi się splot wielkich i małych spraw człowieczych. W morzu świata fraszek człowiek, jak żeglarz, doświadcza różnych przygód, dobrych i złych, spotyka różnych ludzi, bliskich sobie i nieznanych prawie, określonych bardzo dokładnie i reprezentujących uogólnione charaktery. Spotyka wielu ludzi sobie przyjaznych, znajduje niezawodną przystań domu rodzinnego, którego wielką apoteozę tworzył Kochanowski w swej liryce.

Problematyka ,,Pieśni” J. Kochanowskiego

Różnorodność tematyczna ,,Pieśni”:

Utworów o charakterze religijnym : hymnu ,,Czego chcesz od nas, Panie”; ,,Kolędy” i ,,Pieśni o potopie” nie włączył Kochanowski do żadnego ze swych zbiorów. Umieszczano w śpiewniczkach przeznaczonych dla wiernych. Napisany prawdopodobnie ok. 1558 roku,

W hymnie „Czego chcesz od nas, Panie” – świat w tej pieśni jest doskonały. Następuje przemienność pór roku, ukazująca również narodziny czegoś, a zarazem śmierć – pokazuje bieg świata i życia. Utwór ten jest pochwałą Boga, zachwytem nad tym co stworzył.

Rozważania na temat poezji i nieśmiertelnej sławy

Częstym tematem utworów jest sława, sława która nigdy się ai6. kończy – sam fakt bycia poetą i uwieczniania swoich myśli.

W pieśni 24 pojawia się motyw ptaka, wznoszącego się ponad ziemię. Nieśmiertelny charakter poezji, która pozwoli mu pozostać na zawszę nieśmiertelnym. Pieśn 14 stanowi pochwałę samego siebie, poeta jest przekonany że usłyszy o nim cały świat.

Stoicyzm pieśni wyrażał się w przekonaniu, że celem człowieka jest szczęście i wewnętrzny spokój, poczucie wolności. Wielokrotnie pojawia się też przekonanie o zmienności losu, o nadziei w złych chwilach.

Korzystną zmianą losu była zmiana pór roku – tak jak po zimie rodzi się wiosna i życie, tak w złych chwilach przychodzą momenty szczęścia. W zmianie losu i pór roku – epikureizm.

Chciwość jest największym wrogiem człowieka, zwalczyć ją można tylko umiarem – zwłaszcza jeżeli chodzi o dobra materialne. Człowiek powinien starać się o rzeczy, które przyniosą mu wartości w innym znaczeniu, w znaczeniu dobrej sławy– wartości moralne. Stąd też u Kochanowskiego motyw skromnego życia. Przemijalność świata jest często przedstawiana przez Kochanowskiego. Najważniejsza dla stoików była cnota, gdyż tylko ona nie podlega zmienności losu, jest trwała, nie ulega pokusom doczesnego życia. Najdoskonalszym przejawem cnoty wg Kochanowskiego jest patriotyzm, wierność krajowi, poświęcenie dla niego interesów.

Kochanowski podkreślał, że człowiek ma ROZUM, po to aby odróżniać się od zwierzęcia. WOBEC TEGO, człowiek powinien robić z rozumu UŻYTEK.

. Tak więc cnota i rozum mają być pancerzem człowieka wobec ataków Fortuny.

Stoicyzm pieśni pozostaje złagodzony filozofią epikurejską, w której jednak powiedziane jest, że należy korzystać z świata i tego wszystkiego, co najlepsze. Kochanowski nawiązuje do „carpie diem”.

Stoicki i epikurejski obraz - renesans

Ideał wiejskiego życia w ,,Pieśni świętojańskiej o sobótce” - epikureizm

Jest to cykl dwunastu utworów, powstały w okresie czarnoleskim,.

Pieśni, śpiewane przez dwanaście panien. Pieśń ta stanowią pochwałę wiejskiego życia, zabawy, święta, rodziny. Tytuł pieśni nawiązuje do starodawnego obrzędu. Poszczególne utwory poruszają różne tematy.

W I pierwszej zawarta została pochwała święta zapomnianego przez współczesnych, kolejne utwory sławią taniec, życie rodzinne. W 6 i 12 topos oracza i pochwała wiejskości.

Pojawiają się elementy kultury antycznej (opowieść o Filemo, topos oracza, a także odwołanie sę do tradycji Horacego), a także renesansowe ( pochwała życia, ideał ziemianina).

Poeta odwołuje się także do tradycji pieśni ludowych, chwali uroki wsi, wprowadzając polskie realia. Utwory cechuje różnorodność tematyczna, bogactwo nastrojów, liczne odwołania kulturowe i literackie.

Jednym z głównych tematów pieśni jest skontrastowanie szczęśliwego, spokojnego życia ziemiańskiego z życiem dworskim. Przeciwstawiając ziemiańskie życie innym rodzajom zajęć, w tym życiu dworskiemu i kupieckiemu, poeta wymienia zalety wsi. Ukazuje przyjemności i pożytki płynące z pracy na roli, wskazuje na bogactwo i hojność przyrody, która dostarcza człowiekowi zwierząt, ryb, owoców itp.

Zmieniające się pory roku wskazują człowiekowi czas na pracę, odpoczynek i zabawę.

Ideał ziemianina, ukazany przez Kochanowskiego, był tworem literackim, nie znajdującym potwierdzenia w rzeczywistości. Łączył w sobie obowiązki pańszczyźnianego chłopa ze szlacheckimi przywilejami.

Motywy biblijne i mitologiczne w „Trenach” Jana Kochanowskiego

Motywy biblijne:

Czyś ty nad wszystki nieba wysoko wniesiona

(tren X)

nad wszytki nieba - czyli do najwyższego nieba:

Kochanowski odwołuje się tu do ówczesnych wyobrażeń, zgodnie z którymi kosmos składa się z dziesięciu nieb (sfer niebieskich), nad którymi znajduje się mieszkanie

Motywy mitologiczne:

Erato złotowłosa

(tren XV) Erato - jedna z dziewięciu Muz - Muza poezji miłosnej zazwyczaj przedstawiana z lirą

Rola Trenu XIX w całości cyklu "Trenów" Jana Kochanowskiego

trójdzielność.

     1. początkowe treny stanowią wspomnienie zmarłej dziewczynki, przedstawienie jej zalet i uroków.

     2. Kolejne utwory, lokujące się w środkowej części cyklu stanowią wyraz głębokiego bólu i żalu po śmierci bliskiej osoby.

     3. Ostatnie wiersze z cyklu to próba odnalezienia wewnętrznego spokoju i równowagi ducha.

     4. Wreszcie ostatni utwór ze zbioru - Tren XIX jest tzw. konsolacją, przynosi zatem ukojenie, przywraca poczucie równowagi wewnętrznej.

Tren I i II – ukazanie powodu bólu i wielkości straty

      III, IV, V- demonstracja żalu z powodu utraty bliskiej osoby

      VI – wychwalanie cnót zmarłej

      VII-VIII – okazywanie pustki dosłownej i duchowej

      IX, XI – odrzucenie filozofii, rozpacz, bunt

      X- namysł eschatologiczny (wizje zaświatów); wątpliwości natury religijnej

      XII, XIII – pochwała zmarłej wraz z ukazaniem wielkości straty

      XIV, XV – żal i smutek

      XVI-XVII – nastrój psalmiczny, zmierzający do odzyskania równowagi ducha

      XIX – konsolacja = pocieszenie

TREN XIX – Kochanowskiego objawia się matka z Urszulką na rękach. Urszulka jest ubrana w białą sukieneczkę, ma ładne loczki. Matka pociesza Jana, mówi mu że Urszulka jest już w niebie, że Jan jedynie zakłóca ich w spokój. Tłumaczy Kochanowskiemu, że w niebie jest samo szczęście, nie ma prac, nie ma zawodów miłosnych, trwogi, smutku. Mówi, że Bóg chciał tak, że Bóg postanowił zabrać Janowi jego córeczkę, że to wola Boga iż Urszulka nie zaznała nieszczęścia życiowego. Człowiek powinien akceptować życie takim jakim jest. Taka kolej życia, ktoś się rodzi, rozwija, trwa i przemija. Urszulka umierając młodo uniknęła trwóg życiowych. W trenie XII Urszulka przedstawiona jest jako kłos, złamany przedwcześnie. Matka jednak twiedzi, że bywają pewne odchylenia w normach praw natury – przedwczesna śmierć, którą trzeba zrozumieć, zaakceptować, znieść po ludzku. Matka wzbudziła w Kochanowskim spokój. Matka Kochanowskiego wspomina również o ukojeniu bólu przez mijanie czasu, że teraz jedynie pozostaje mu zaakceptować ból. Czas przynosi czasem lepsze i gorsze chwile.

„Jam się ocknął” może oznaczać, że odnalazł spokój, pogodził się z tym, co się stało, odzyskał wiarę i nadzieję na lepsze jutro.

Tren XIX zawiera odpowiedzi na pytania i wątpliwości zawarte w pozostałej części cyklu. Bluźnierstwa i zastrzeżenia, zanegowanie mądrości Bożej, zostaje złagodzone, poeta, poeta wycofuje się z wcześniej przedstawionych poglądów. Odwołaniu wątpliwości co do boskiej sprawiedliwości i opatrzności towarzyszy wezwanie, by poddać się boskim wyrokom, stwierdzenie bezradności wobec nich.

„O poprawie Rzeczypospolitej” Andrzej Frycz Modrzewski

KSIĘGA III. O WOJNIE:

Rozdział I:

- Frycz Modrzewski uważał, że aby nigdy nie musiało się prowadzić wojen. Należy żyć w pokoju - jeśli wróg coś szykuje to trzeba im przeszkodzić na wszelkie sposoby, byle uczciwie (np. zakazać wywozu z ziem Rzeczypospolitej wszelkiego materiału, z którego można wykonać sprzęt wojenny, uzbroić granice żołnierzami itp.).

- Należy postarać się, aby na wszystkich granicach stały zamki zaopatrzone we wszystko, co konieczne do życia i do odparcia nieprzyjaciela. powinny być budowane w odległości kilku mil od siebie, aby można się było szybko porozumieć między jednym a drugim.

- Król powinien w oznaczonych porach przebywać w zameczkach, by stały się one ludniejsze dzięki jego obecności oraz mniej sposobne dla napadów wroga.

- Wybrani na sejmie starości, znający okolicę, byliby zobowiązani po zbadaniu, co się dzieje na granicach, meldować o wszystkim królowi lub hetmanowi

- Gdybyśmy po zachowaniu naszego nieprzyjaciela mogli wnioskować że chce on zacząć jakąś wojnę powinniśmy wysłać do niego swoich posłów, aby tego zaniechać; należałoby ukazać mu ogrom szkód, jakie niesie wojna jak również zaproponować mu rozjemców lub sędziów do rozsądzenia sporów – robiąc to ukażemy, że najbardziej pragniemy pokoju, a nie rozlewu krwi.

- Za broń powinniśmy chwycić dopiero, gdy ,,ci z którymi się układamy, woleli być naszymi wrogami niż przyjaciółmi i […] woleliby siłą i bronią z nami walczyć”.

Po pierwsze:

- Wojna mieć słuszną przyczynę – jeżeli jej nie ma wtedy jej nie wygramy.

Osoba, która prawnie mści się za doznaną krzywdę, która walczy w obronie swego narodu – zasługuje się znakomicie wobec Rzeczypospolitej.

- Gdy wiemy, że przyczyna jest sprawiedliwa, wówczas trzeba jeszcze rozważyć, jakiego rodzaju jest to wojna i czy będą z niej szkody czy pożytek

Po drugie:

- Sprawiedliwość wojny polega na tym, że nie prowadzi się jej dla sławy ani dla powiększenia państwa. Wojnę powinno się prowadzić dla pomszczenia krzywd, których inaczej nie da się naprawić/

- Król powinien umieć przewidzieć zdarzenia, które wydarzą się w przyszłości i umie zaradzić tym groźnym dla ojczyzny.

KSIĘGA IV. O KOŚCIELE:

Rozdział III:

Andrzej Frycz Modrzewski uważa za naganny pogląd, że ,,nikogo z ludzi świeckich nie powinno się dopuścić do rozsądzania spraw wiary katolickiej”.

- Frycz Modrzewski uważał, że papieże czynili dobrze wzywając na sobory książąt luterańskich oraz ich Kościoły.

- Od posłów, którzy będą się wypowiadali na soborze wymaga się nauki i swobody mówienia.

- Wybór posła powinien odbywać się według woli całego Kościoła, a nie tylko wedle woli króla i senatu.

- Poseł powinien być człowiekiem dokładnie wyuczonym

- W czasie soboru należy poruszać kwestie, o których nie mówi się w czasach spokojnych, aby potem ,,zajaśniała prawda i nie było na przyszłość żadnych wątpliwości w spornych sprawach:.

- Na soborze nie ma znaczenia piastowany urząd ani posiadane herby.

- Naukę pogłębia się powoli poprzez ćwiczenia, nie zdobywa się jej nagle.

- Ludzie, którzy ,,stroją się w cudze słowa i powtarzają je pozorując nimi natchnienie Ducha Świętego uchodzą w oczach Frycza Modrzewskiego za śmiesznych.

- Głosowanie na soborach powinno przebiegać poprzez rozstąpienie się na dwie strony (zgodnie ze starożytnym rzymskim zwyczajem).

- Podczas soboru obie strony powinny najpierw wyłożyć swoje argumenty, a dopiero potem toczyć ze sobą potyczki słowne

- ,,Nie wolno być stronniczym. Trzeba zważać jedynie na boski dar – prawdę – i ją tylko usiłować osiągnąć”.

- ,,Boża to jest sprawa, o którą walczy się na soborze; idzie tu o zbawienie duszy, pracuje się nad spokojem sumienia i trudzi nad zjednoczeniem Kościołów odkupionych krwią Chrystusa”.

„Jeśli się nie zmieni sposobu wybierania papieża, nigdy nie wypleni się z Kościoła Bożego żądzy władzy, nigdy tyranii, nigdy zuchwalstwa gorszego niż cyklopowe.”

KSIĘGA V. O SZKOLE:

- Frycz Modrzewski uważał, że dla Rzeczypospolitej niezwykle istotnym jest ,,bronić i ochraniać wszelkimi sposobami stan nauczycielski”.

- ,,twórczynią i jakby rodzicielką najlepszych praw jest szkoła”

- O zawodzie nauczyciela w starożytności . ,

Praca nauczyciela jest bardzo trudna i znamienna dlatego w starożytności nauczyciele byli zwalniani całkowicie z innych obowiązków w państwie.

Od faktu zwalniania od innych obowiązków pochodzi nazwa ,,szkoła” (gr. ,,schole” – wolny czas).

- ,,Szkoły dają kościołom również dobrych kaznodziei, opracowują wskazówki, jak uczyć; do nich idzie się po radę w wątpliwościach”.

- Bardzo dużą pomoc ucząca młodzież mogłaby otrzymać z dochodów mnichów klasztornych – należy oszacować, ile wynoszą owe dochody i wyznaczyć, ilu studentów powinien utrzymywać każdy klasztor. najlepiej chyba mogliby zatroszczyć się o potrzeby studentów proboszczowie, kanonicy itp.

Nauczycieli powinno się traktować , szanować tak samo jak jak lekarzy, prawników i innych dobrze zasłużonych wobec Rzeczypospolitej. Praca nauczyciela nie mniejsza niż tamtych użyteczność zaś równa albo większa”.

- Wynagrodzenie pracownika nie powinno być stałe, lecz zależne od tego jak wypełnia on swoje zawodowe obowiązki.

- Należy troszczyć się o nauczycieli i uczniów: ,,nauczyciele powinni być ogólnie uznani za odpowiednich do pracy, uczniowie zaś wybrani wedle zdolności, ażeby jedni do nauczania, drudzy do uczenia się nie okazali się tak powołani jak osły do gry na lutni. Tak bowiem bywa z tymi, których

posyłają do szkoły wbrew ich naturalnym uzdolnieniom; z takiego posiewu rodzą się ludzie do niczego, którzy później jako duchowni są ciężarem i hańbą dla Kościoła”.

- Największy nacisk szkoła powinna położyć na naukę języków,

- Trzeba dbać, aby uczniowie po opanowaniu gramatyki, retoryki i dialektyki poświęcili się każdy tej nauce, której najchętniej by się oddawał i w niej ćwiczył.

Poza trivium (retoryką, dialektyką, gramatyką) powinno się również ćwiczyć w styli: dyskutowaniu, deklamacji

- Należy dbać o to, aby wyplenić ze szkół niechlujne barbarzyństwo oraz ,,pisarzy rzeczy błahych, nie mających żadnego znaczenia i czcze, do niczego niepotrzebne dyskusje”.

-  ,,Miłośnicy nauk powinni pamiętać, że choćby ich nie nagradzano żadnymi zaszczytami, czynią rzecz Bogu najmilszą, jeśli zasługują się wierze lub ludzkim społecznościom”.

Odprawa poslów greckich jako dramat renesansowy KOCHANOWSKI

Kochanowski w swoim dramacie rozwinął jeden z epizodów mitu o wojnie trojańskiej. Jej geneza sięga aż do tzw. „sądu Parysa”. Parys (inaczej: Aleksander), syn króla Troi, Priama, został poproszony przez trzy boginie – Herę, Afrodytę i Atenę o rozstrzygnięcie między nimi sporu o to, która z nich jest najpiękniejsza. Każda z bogiń w zamian za wybranie jej ofiarowywała Parysowi inną nagrodę. Afrodyta obiecała mu miłość najpiękniejszej kobiety świata i to właśnie ją wybrał Aleksander. Ową kobietą była Helena, żona króla Sparty, Menelaosa. Aleksander wybrał się do Sparty i uprowadził stamtąd Helenę. Akcja dramatu Kochanowskiego rozpoczyna się w momencie, gdy do Troi przybywają posłowie greccy (Odyseusz [Ulisses] i Menelaos), żądając zwrotu porwanej Heleny. Tytuł dramatu – „odprawa” nie oznacza odmowy, lecz załatwienie, jak dzisiaj odprawa celna lub paszportowa.

Aleksander (Parys) Syn króla Troi, Priama. Człowiek, który nie jest w stanie opanować własnych namiętności i zrezygnować z osobistych pragnień i planów. Aby zatrzymać przy sobie Helenę, • Antenor Rozsądny, doświadczony, rozważny żołnierz. W swoim postępowaniu kieruje się przede wszystkim dobrem ojczyzny. Próbuje nie doprowadzić do konfliktu z Grekami, niestety jego starania spełzają na niczym. • Priam Król Troi, człowiek prawy i o dobrym sercu, mimo to słaby, bo niepotrafiący sprzeciwić się złym postępkom własnego syna i idący za głosem większości. • Kasandra Córka Priama, nieszczęśliwa prorokini, próbująca ocalić Troję od zagłady. Ostrzega króla przed wojną z Grekami, on jednak nie wierzy jej słowom.

Grecy: • Helena Żona króla Sparty, Menelaosa. Postać kontrowersyjna, nie da się jednoznacznie negatywnie bądź pozytywnie ocenić jej postępowania. Nie została przez Aleksandra uprowadzona wbrew swojej woli, ma wyrzuty sumienia z powodu opuszczenia męża. • Ulisses, Menelaos Bohaterowie uosabiający prawość i rozsądek. Nie chcieli wojny z Troją, nie mają jednak zamiaru odstąpić od domagania się swoich praw do Heleny.

„Odprawa posłów greckich" jest wzorowana na klasycznym dramacie greckim.. W dramacie antycznym głównym bohaterem była wybitna jednostka, Kochanowski natomiast bohaterem swego dramatu uczynił zbiorowość. Bohaterem zbiorowym "Odprawy posłów greckich" jest Troja. Antyczna tragedia kończyła się katastrofą głównego bohatera, najczęściej była to śmierć, nierzadko zniszczenie całego życia. W "Odprawie posłów greckich" autor nie ukazuje zniszczenia Troi, katastrofa miasta zostaje tu tylko zapowiedziana, akcja utworu kończy się, zanim ona nastąpi.. Panuje w nim klasyczna zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji.

Akcja utworu rozgrywa się w starożytnej Troi, na placu przed pałacem królewskim. Do Troi przybywają posłowie greccy po porwaną przez Aleksandra Helenę. Czas trwania akcji ograniczył się do jednej doby. Występuje również chór. Pełni on rolę komentatora, nie ma bezpośredniego wpływu na przebieg akcji a tylko snuje refleksje i rozważania.

Zachowanie zasady występowania trzech osób, występowanie dwóch form podawczych: monologu i dialogu. Kompozycja utworu zbliżona jest do "Antygony" Sofoklesa. Poeta zachował z budowy tragedii klasycznej prolog (zapowiedź akcji), stasimon (sceny z chórem), epejsodion (sceny z aktorami), brak natomiast eksodosu (zejście ze sceny) i komosu (sceny lamentu i punktu kulminacyjnego).Występuje również konfliktu tragicznego.

Zachowanie zasady czystości gatunkowej, to znaczy, że tragedia powinna być podniosła, poważna, przedstawiać wydarzenia, których następstwem jest cierpienie i śmierć bohatera. Zachowanie zasady czystości rodzajowej, która zakłada, że w obrębie utworu należącego do danego rodzaju literackiego, nie mogą występować elementy charakterystyczne dla innych rodzajów literackich. To wszystko zostało zachowane przez Kochanowskiego.

Język tragedii był uroczysty i podniosły, akcja rozwija się w porządku czysto chronologicznym, czyli tworzy logiczny ciąg wydarzeń. Głównym problemem utworu są relacje między jednostką a państwem. Dramat ten można nazwać również dramatem o ginącym państwie. Kochanowski, zmartwiony sytuacją panującą w Rzeczypospolitej, przekupstwami, nieprawością i brakiem silnej władzy, pisze dramat, w którym piętnuje te wykroczenia. Z racji zaczerpnięcia wątku mitologicznego, nadaje mu również cechy uniwersalne, sprawia, iż staje się on tragedią o ginącym państwie, gdzie prywata bierze górę nad dobrem obywateli. W swym utworze autor chciał ukazać wielką odpowiedzialność jednostki za swe czyny, które później wpływają na dobro narodu. Nie ma jednego, wybitnego bohatera, od którego zależy los kraju. Mamy cały ogól, od którego zależy dalszy los państwa.

„Kazania sejmowe” Piotra Skargi (1536 – 1612)

Piotr Skarga Powęski urodził się w Grójcu koło Warszawy w 1536r. w rodzinie szlacheckiej. W 1552r. zapisał się na Akademię Krakowską, od 1557r. był wychowawcą Jana Tęczyńskiego.

W 1579r. wydano „Żywoty świętych” Skargi,- przystosowane do potrzeb kontrreformacji, były pierwszym polskim zbiorem hagiograficznym

W 1597r. powstają „Kazania sejmowe” Skargi – jako dodatek „Kazań na niedziele i święta...”

W 1588r. Skarga został powołany na stanowisko nadwornego kaznodziei Zygmunta III Wazy i pełnił te obowiązki do końca życia.

Skarga był przeciwnikiem reformacji i konfederacji warszawskiej

Skarga zmarł września 1612r.

Kazanie II – brak miłości wobec ojczyzny

     I. Brak miłości

     II. Niezgody sąsiedzkie

     III. Herezja, naruszenie religii katolickiej

     IV. Osłabienie władzy

     V. Prawa niesprawiedliwe

     VI. Grzechy i złości jawne

Pisarz w kazaniu "O miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie" porównuje Polskę do matki, a jej mieszkańców do dzieci. Wskazuje on na wielkie i liczne zasługi, jakie "matka" wyświadczyła swoim "dzieciom". Wymienia on urodzenie, wychowanie, przekazanie wiary i wolności, obrona przed wpływem niewierzących, obdarowanie dobrami materialnymi. . . W tym kazaniu występuje słynna alegoria ojczyzny jako tonącego okrętu. Gdy okręt tonie, tylko głupcy rzucają się do ratowania swojego majątku, podczas gdy mądrzy ludzie starają się ratować okręt.

Ziemia jako matka, lud jako dzieci. Matka dała nam wszystko, język, pochodzenie itd.

Kazanie III – niezgody wewnętrzne (niezgody sąsiedzkie)

brak miłości ojczyzny, "niezgody i roztyrki sąsiedzkie" przyczyniające się do jeszcze większego osłabienia rządów, osłabienie władzy monarszej, tolerowanie herezji, niesprawiedliwe prawa oraz "grzechy i złości jawne". Autor zarzucaszlachcie i magnatom szerzenie prywaty i dbanie tylko o swój dobrobyt. Nawołuje ich do opamiętania się. mowa o niezgodach wewnętrznych, kłótniach i waśniach, które niszczą państwo polskie od środka, ponieważ bardzo je osłabiają. Piotr Skarga nawołuje do zgody między Polakami, gdyż tak naprawdę wiele ich łączy, jak np. wiara w jednego Boga (ta sama religia), podleganie temu samemu władcy i tym samym prawom, sądom i trybunałom. Sąsiedzkie kłótnie, spowodowane między innymi łakomstwem, chciwością, zazdrością i pychą, mogą mieć bardzo groźne konsekwencje, gdyż mogą np. doprowadzić do wojen domowych, które z kolei wykorzystają nieprzyjaciele naszego kraju.

Niezgody sąsiedzkie przyczyniają się do wewnętrznego niszczenia państwa. Argumenty przemawiające za utrzymaniem zgody – wiara w jednego Boga, wspólny władca i te same prawo. Brak zgody powoduje niszczenie harmonii i bezpieczeństwa – wywoła to atak państw sąsiednich i rozpad Polski. Należy zlikwidować:

     1. Herezję

     2. Nieposzanowanie władzy monarszej

Państwo – przyrównane do ludzkiego ciała, w którym jedne członki pełnią funkcje kierownicze, inne są im podległe.

Kazania IV i V – choroba związana z tolerowaniem herezji

"O naruszeniu religii katolickiej" - stanowią w zasadzie jedną całość. Omówienie trzeciej choroby - tolerowania herezji. Piotr Skarga był, jak pamiętamy, jezuitą i zwolennikiem kontrreformacji. Uważał, że różnowierstwo zagrożeniem dla jedności Rzeczypospolitej. Według niego w Polsce za bardzo toleruje się swobodę wyznaniową, która niechybnie przyczyni się do upadku naszego kraju. To właśnie religia katolicka jest jedyną prawdziwą i słuszną religią, która stanowi fundamenty mocnego wewnętrznie państwa. Jeśli jakiś kraj ma więcej niż jednego Boga, nie może ono długo trwać, bo nie ma w nim spójności ani jedności. O ile w przypadku katolików łatwo jest doprowadzić do zgody, o tyle u różnowierców jest to niemożliwe, bo nie ma u nich wspólnej podstawy, do której można by się odwołać. Kaznodzieja wzywa władcę do obrony wiary katolickiej oraz do przywrócenia jednej religii w narodzie. Jednocześnie podważa legalność i znaczenie konfederacji warszawskiej.

Sielanka SZYMONA SZYMONOWICA

Sielanki Teokryta, były realistycznym przedstawieniem krajobrazu wiejskiego, na którego tle autor umieścił ludzi i opis ich prac czy też przeżyć. Przybierały również formę literackiej zabawy kamuflującej aktualną problematykę społeczno-obyczajową.

Szymon Szymonowic wprowadza polską nazwę gatunku. Nie jest jednak pierwszym twórcą sielanek na gruncie polskim.

Szymonowic, przejmuje model idylli Teokryta,

Oprócz takich wzorców jak Teokryt i Wergilusz, korzysta też z Metamorfoz Owidiusza oraz pieśni kontynuatorów Teokryta.

- ,,Bardzo ważną rolę w konstrukcji wypowiedzi w Sielankach odgrywa przysłowie. Pełni ono funkcję dydaktyczną, uwypukla morał, akcentuje refleksyjny charakter stylu, ożywia tok wypowiedzi. […].

- ,,Najczęściej spotykanym ozdobnikiem stylistycznym są w Sielankach powtórzenia, w których lubował się Teokryt”.

Zbiór Szymonowica, wydany po raz pierwszy w 1614 ROKU zawiera 20 utworów,

Wyróżniająca cechą jest różnorodność: można w tym zbiorze odnaleźć antyczne, klasyczne, mitologiczne, rodzime i szlacheckie, chłopskie wątki.

SIELANKA X. WIERZBY: Sielanka jest monologiem Nais Purskiej - nimfy rzeki Pur. Postać snuje swą filozoficzną opowieść, stojąc nad taflą wody, która jest w jej rozumieniu symbolem upływającego czasu, życia. Nais wyraża ludzkie obawy dotyczące skończoności czasu, granic jakie posiada rzeczywistość i czas człowieka na ziemi, chęć uniknięcia zła. Stwierdza, że nie warto zamykać się na świat, trzeba czerpać z życia pełnymi garściami, porzucić lęki, bo „nieszczęście znajdzie i w zamkniętym domu”. Autor przemawia ustami samej nimfy, stojącej nad wodą i rozplatającej warkocz.

Dziewczyna mówi o swoich siostrach, o pamięci, która po nich została. Głównym motywem jest tutaj horacjańska nieśmiertelność i ‘pomnik’ jaki po niej zostanie. Ma nadzieję, że jeśli życia swego nie spędziła na przyjemnościach i zabawach to zostaną po niej jej „uczone słowa w pieśniach”. Następuje bezpośredni zwrot do Wierzb, towarzyszących cicho bohaterce. Nais mówi o ich długowieczności, przypomina sobie chwile, kiedy będąc dzieckiem bawiła się w ich towarzystwie. Wierzby były kiedyś boginiami w orszaku samej Ateny, najprzedniejszymi pannami, które bogini uczyła wszelkich sztuk. Nie były jej wdzięczne za otrzymanie wykształcenie, dzieliły się swymi umiejętnościami z byle kim, szczególnie z satyrami, z którymi towarzystwo doprowadziło je do zguby. Pojawia się przysłowie: „Złe towarzystwo na złe wychodzi i nawet gdybyś był najostrożniejszy, własne dobro stracisz”. Wkrótce zmieniły swe nastawienie do świata, nie miały już tak otwartych serc, ukrywały wiele przed swoją opiekunką a ta się zamartwiała. Satyrowie, pytani o to co się dzieje się z nimfami opowiadali dość ironicznie i uszczypliwie, docinali, naśmiewali się bo winni byli pozbawienia ich honoru. Zabrała je zatem Atena na wspólną kąpiel na górę Helikon (siedziba muz), gdzie bije źródło Hipokrene, by tam sprawdzić ich dziewiczość. Woda, kiedy dotknie jej skalana ręka pierzcha wokół. Bogini sama obmyła się w źródle, po chwili w kolejce do kąpieli ustawiły się nimfy. Już przy pierwszej woda poświadczyła grzech. Wściekła bogini zamieniła je w wierzby, by stały przy źródle na znak swej niewdzięczności po wsze czasy. Umiejscowiła je przy błocie na znak ich nieczystości. Zamieniła je w wierzby celowo, nie dadzą bowiem żadnego owocu, nie będą już piękne, z ich drewna nie powstanie żadne naczynie. Jedyny jaki z nich pożytek to fakt, że „śpiewają”, a mali chłopcy wykorzystują ich gałązki do robienia piszczałek. Nais wspomina ich historię ku przestrodze, by zapisać w dziejach i pamięci. Wyraża także nadzieję, że ktoś weźmie lekcję z ich winy i kary. Utwór kończy autobiograficzny zwrot autora, mówiący po raz kolejny ustami bohaterki, która zostaje przy wierzbach, bo nie chce przestawać z „niewdzięcznym słuchaczem” z „gminu podłego”. Jest przekonany, że przestając z takimi ludźmi, tak jak niegdyś nimfy zejdzie do ich poziomu i skala własną osobę.

Sielanka IV „Kosarze” jest swobodnym przekładem idylli X Teoktyta, dodaje do tej sielanki teokretejskiech polsko-ruski koloryt, dodaje rekwizyty jak piórko z czapką, zmienia imiona bohaterów na rusko brzmiące.

Sytuacja dialogowa toczy się pomiędzy dwoma bohaterami: Miłkiem i Baty. Miłko pyta swego towarzysza, dlaczego opuszcza się w swych obowiązkach, nie wykonuje ich w terminie i wspomina jego wcześniejsze poczucie odpowiedzialności za pracę. Zarzuca mu, że opóźnia roboty, jest rozmarzony, nie ma z nim kontaktu. Baty odpowiada na zarzuty pytaniem: czy Miłko przeżył kiedykolwiek stan zakochania, czy potrafi wczuć się w jego sytuację? Przyjaciel zaprzecza, twierdzi, że przez pracę nie ma czasu na błahostki. Baty czyni mu zarzut, iż pracuje ponad siły, chce by każdy dorównał mu poziomem. Pojawia się przełożone z Teokryta przysłowie o wymowie emocjonalnej: musi być wielka szkoda, kiedy człowiek się zakochuje. Baty opowiada mu zatem o swym zauroczeniu i obiekcie swoich uczuć, prosi go także by - jako twardy człowiek - nie naśmiewał się z jego zakochania, ale spróbował zrozumieć. Miłko nakłania go do powrotu do pracy i zaśpiewania o swej miłej, z racji tego, że znany jest jako śpiewak.

Pieśń zaś poprzedza dialog. Baty, swoją pieśń, rozpoczyna od apostrofy do muz, w której prosi, aby te pomogły mu wysławić jego piękną panią. Bombika, Cyganka. Jej urodę wysławia za pomocą przyrównania do kwiatów. Porównuje również siebie do oracza, który chodzi za pługiem, za nim, wrona, a ona za nią. Deklaruje też, iż gdyby miał skarb królewski, nie żałowałby złota dla niej, staliby oboje ze złota odlani, trzymałaby bębenek albo piszczałki, a więc w ich sielankowym życiu, nie byłoby miejsca na ciężką pracę.

Miłko, chwali towarzysza i rozpoczyna swoją pieśń- prosząc Cerere- boginię urodzajów, aby ta dała bogate plony. Dalej, śpiewa, żeby kosarze tak pracowali, aby pan ,nie mógł powiedzieć, iż słomiany to robotnik i żałować mu zapłaty. Zachęca również do bezustannej pracy, podkreśla, że dolą kosarza jest wstawanie o świcie i rozpoczęcie pracy, w czasie, której, kosarz nie zna, co to pragnienie, głód,. Gani również ekonoma, który nie jest w stanie zrozumieć trudu pracy kosarzy.

sielanka XII Kołacze, Bohaterami są Panny i sześć par Pań. Utwór rozpoczyna się apostrofą Panien do sroczki siedzącej na płocie, która to w zwyczaju ma ogłaszanie przybycia gości. Do dworu przyjeżdża panicz ze świtą do swej oblubienicy, długo wyczekiwany. Narratorki opowieści poddają w wątpliwość afekt młodzieńca, gdyż nie spieszyło się mu do swojej wybranki, ufał nadto swej urodzie i pozycji, będąc przekonanym, że nie zostanie wydana z kogoś innego. Pojawia się przysłowie o wymowie naszego: „Nie zapomni gruszki w popiele”. Jednak stateczność panny nie dała się plotkom na temat młodzieńca i dziewczyna dotrzymała danej obietnicy. Narratorki zastanawiają się na czym młodzieniec spędził czas niebytności przy ukochanej, wyrażają zmartwienia jakie nawiedziły umysł kobiety (wypadek na polowaniu).

Pojawiają się filozoficzne przemyślenia Panien nad rozterkami serca i puenta – ten kto zawierzy darom Boga i sile swej młodości ten ma serce spokojne. Każą jednak młodzieńcowi się uspokoić, odpowiednio wobec matki i dziewczyny się zachować, ale walczyć o to, by dziewczynę już mu obiecaną dano od razu, bo „żadna rzecz (w domyśle przygotowania do ślubu) się nie kończy, gdzie rozmysłów (namysłu, rozterek) siła” – zwrot do matki. Panny pragną kierować całym obrzędem, proszą sąsiadów do pomocy, każą kapłanowi zacząć przygotowania do mszy. Panna Młoda ma obawy opuszczania domu rodzinnego, Panny ponaglają i tłumacza, że taka kolej jest rzeczy.

Zaczyna się wesele. Panny nakazują się radować, cieszyć, bawić, kucharzom wydają dyspozycje. Zachęcają do tańca i śpiewów, prowadzą je „panny nadobne”. Pierwsza para zachęca Pana Młodego do tańca, do zabawy, przynosi mu ‘tłusty kołacz’, dostrzega jednak mars na jego czole i pewną skryta obawę. Druga para zwraca się do Panny Młodej, przypominając, że to ostatni dzień jej dzieciństwa, zamykając przed nią możliwość powrotu i chwaląc towarzystwo męża. Trzecia para wyrywa panicza z letargu i daje mu rady, porównując młodzieńca do morza, które niesie żeglarza tak jak chce. Czwarta para przywołuje postać matki wyprawiającej dziewczynę z domu i mówi, że każda panna niczym tyka chmielowa jak najdłużej chce zachować dziewiczą młodość. Piąta para zwraca się znów do panicza, porównując go do wilka, który skradł owieczkę. Pojawia się erotyzm w ludowym zaśpiewie. Szósta para ogłasza, że panna już stracona, kołacz z którego wedle zwyczaju wróżono na weselu porwany został przez chłopców, którzy zaczeli się o niego bić. Pojawia się przysłowie z Kryspusa o wymowie naszego: „Zgoda buduje, niezgoda rujnuje”. Para ponagla dziewczynę do zabawy a muzykantów do

grania. Utwór kończy się wypowiedzią Panien i apostrofą do sroczki, wyrażającą nadzieję, że kolejne wesele odbędzie się u sąsiadów

Warto dodać, że Szymonowic, bardzo często w swych sielankach posługuje się przysłowiem, sentencją, aforyzmem, na przykład „ Co z oczu to i z myśli”, pochodzący z sielanki „Kołacze”, co pokazuje mądrość ludową. Autor w tej sielance ukazuje się jako wnikliwy obserwator obrzędu zaślubin.

KLEMENS JANICJUSZ

Wyrazem polityki Kmity w okresie tzw. „wojny kokoszej” są 2 wiersze : Skarga Rzeczypospolitej, Do polskich magnatów.

Z chłopskiej rodziny, ze wsi Januszkowo

Klemens Janicjusz to jeden z najtragiczniejszych poetów staropolskich. Kiedy umierał pokonany przez trawiącą go wiele lat puchlinę wodną (hydrops) miał zaledwie 26 lat. Urodził się 1516 roku Kilka miesięcy przed jego urodzeniem wszystkie dzieci rodziców Klemensa zmarły podczas zarazy. Po ukończeniu szkoły elementarnej w Żninie uczył się w humanistycznym Kolegium Lubrańskiego w Poznaniu.

W 1536 roku mecenasem Janicjusza został poeta polsko–łaciński, Andrzej Krzycki.. Po śmierci Krzyckiego zaopiekował się Klemensem Piotr Kmita. W 1538 roku Janicjusz wyruszył do Włoch, na studia do Padwy. W 1540 przyznano Janicjuszowi tytuły doktora nauk wyzwolonych filozofii oraz poety uwieńczonego

W 1540 roku Janicjusz wrócił do Krakowa. Zerwał z Kmitą i znalazł się w kręgu dworu królewskiego. Opiekował się nim nadworny lekarz królów polskich Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, przyjaciel Erazma z Rotterdamu, Węgier – Jan Antonin. Zacieśniły się związki poety z przyjaciółmi: Janicjusz zmarł w Krakowie pod koniec 1542 roku lub na początku 1543 roku

Przed śmiercią przygotował do druku książkę zawierającą trzy cykle utworów: Księgę żalów, Księgę elegii różnych i Księgę epigramatów. Opublikowano ją w 1542 roku

Zostawił po sobie stosunkowo niewielki ilościowo dorobek literacki napisany w całości w języku łacińskim Wśród jego utworów dominowały elegie i epigramaty. Z inspiracji Krzyckiego powstał cykl 43 epigramatów . Z inspiracji Kmity zrodziły się natomiast cykl 44 epigramatów opisujących władców od Lecha I do Zygmunta I Starego.

Dane historyczne czerpał poeta z kronik Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, a zwłaszcza Macieja z Miechowa. Po raz pierwszy zbiór ukazał się drukiem w 1563 .

Janicjusz wprowadził do literatury polskiej elegię. Nawiązywał do twórczości rzymskiego elegika Owidiusza. Najsłynniejszą spośród jego elegii stał się utwór autobiograficzny – O sobie samym do potomności:

W elegiach Janicjusza dominuje uczucie smutku, cierpienia fizycznego. Klemens Janicjusz jako pierwszy w literaturze staropolskiej pozwolił sobie – na tak osobisty, autobiograficzny ton.

2. „Księga Żalów”

[„Skarga rzeczpospolitej”:

Atmosfera lamentu, skarga. Rzeczpospolita skarży się na brak jedności, na prywatę swoich synów, na tych którzy zawdzięczają ojczyźnie zaszczyty i bogactwa, ze swej strony zaś nie wypełniają wobec niej podstawowych obowiązków. Największe pretensje kieruje do senatorów. Pewne nadzieje pokłada w szlachcie, jej okazuje szacunek i uznanie.

„Do polskich senatorów”:

Obłuda, nienawiść, niezdrowa rywalizacja, maskowanie gniewu, pochlebstwa, fałszywe przyjaźnie –ot co zdaniem poety charakteryzuje środowisko magnackie. Autor wzywa magnatów do zgody.

„Dialog przeciw różnorodności i zmienności polskich strojów”:

Obaj rozmówcy –Jagiełło i Stańczyk są pełni obaw, co do możliwości pokonania Turków przez współczesnych Polaków. Dialog Janickiego należy traktować jako wystąpienie przeciw oznakom zniewieścienia, zbytkom niechęci do czynów heroicznych.

Dialog jest realizowany na podstawie motywu „powrotu”, występuje: Jagiełło, który jest zainteresowany losami i postawą potomka rycerza spod Grunwaldu. Stańczyk –błazen króla Zygmunta Starego, świadek i uczestnik obłudnych zdarzeń, wie o ich charakterze i przebiegu.]

„O sobie samym do potomności”: elegia VII

Elementy biograficzne łączą w sobie akt wspomnienia i wizję przeszłości. Poeta zgromadził pewne fakty, wydarzenia, scharakteryzował ludzi, z którymi na rożnych etapach życia się stykał. Wymienia wieś, z której pochodził, dom rodzicielski, gimnazjum, Włochy, do których przybył dzięki pomocy mecenasów. Wiele miejsca poświęcił ojcu, Krzysztofowi Hegendorfinowi, który wykładał w gimnazjum lubrańskiego, swoim protektorom i lekarzom, początkom drogi literackiej, radościom i smutkom życia.

Na tak nakreślona przeszłość spogląda poeta z perspektywy teraźniejszości. Rozwija wspomnienia pod dyktando aktualnej sytuacji –człowieka schorowanego, żegnającego się ze światem, z ludźmi mu życzliwymi. Ta perspektywa sprawia, żę narrację przerywa niekiedy tok rozmyślania, wynurzeń, w których uobecnia się podmiot mówiący.

Jan Kochanowski

     - ok. 1530 – narodziny Jana Kochanowskiego (data ustalana na podstawie nagrobka). Urodzony w Sycynie,. Syn Piotra Kochanowskiego herbu Korwin i Anny z Białoszewskich rodu Odrowąż zamożnego właściciela ziemskiego

     -

     - 1544 – pierwsza wzmianka na temat pobierania nauk przez Kochanowskiego

Krakowskiej. Poeta studiował tam

     a) do 1545 roku (opuścił Akademię z powodu zarazy) – wg Józefa Kallenbacha

     b) do 1547 roku (opuścił Akademię z powodu śmierci ojca) – wg „większości badaczy”

Kochanowski nie uzyskał żadnego stopnia naukowego.

- 1547-1549 – w 1547 Kochanowski wraca do domu, by załatwić sprawy zostawione przez zmarłego ojca. Potem brak konkretnych danych.

     a) wrócił do Krakowa, gdzie przebywał aż do secesji (buntu żaków) w czerwcu 1549 roku

     b) udał się do Wrocławia

- 1550-1552 – Kochanowski zajmuje się sprawami rodzinnymi W 1550 załatwia sprawy majątkowe

- 1551 – Wyjazd do Królewca (do 1552 roku)

Królewiec był w tym okresie ośrodkiem skupiającym nowe myśli religijne (reformacja) i filozoficzne. Tutaj powstaje pierwszy datowany utwór Kochanowskiego: czterowiersz

     - 1552-1555 – Pierwszy pobyt na uniwersytecie w Padwie – Wydział Atrium

     - 1555 roku opuścił uniwersytet by w orszaku Tarnowskiego odwiedzić Rzym i Neapol. Prawdopodobnie zwiedził wtedy sporą część Italii.

     - ok. połowy 1555 roku – Powrót do Polski Prawdopodobnie z powodu braku funduszy. Wraca do Królewca, gdzie przebywa na dworze swojego sponsora, księcia Albrechta. Słuchaczem tamtejszej uczelni jest do połowy 1556 roku.

     - 1556 – Kochanowski wraca do Padwy Po załatwieniu spraw finansowych (m.in. zostawił swemu bratu Czarnolas w dzierżawie) wraca do Padwy.

     - - 1557 – Na wieść o śmierci matki Kochanowski przerywa studia po raz kolejny

Po powrocie do kraju dochodzi do podziału majątku rodzinnego KochanowskichW tym czasie Kochanowski pisze „Elegię II”

1558/1559 – Trzeci pobyt w Padwie, Francji

- 1559 – Powrót do kraju

Kochanowski powraca z Francji prosto do Polski (nie wiadomo, czy drogą lądową, czy wodną). Na tym kończy się okres jego podróży, rozpoczyna się okres dworski w życiu poety.

- 1559 – 1563 – Próby robienia kariery dworskiej

Kochanowski poszukuje mecenasa, który pomoże mu dostać się na dwór króla (szuka pomocy m.in. u Krzysztofa Tarnowskiego, Jakuba Górskiego, rodziny Firlejów). Kontakty z dworem Mikołaja Czarnego Radziwiłła. Sporo pisze – „Czego chcesz od nas Panie za Twe hojne dary”

- 1564 – Kochanowski zostaje sekretarzem królewskim na dworze Zygmunta Augusta

zostaje przyjęty na posadę, którą uzyskał dzięki poparciu podkanclerzego Piotra Myszkowskiego. Wydaje „Satyr”

- 1547-1549 – w 1547 Kochanowski wraca do domu, by załatwić sprawy zostawione przez zmarłego ojca. Potem brak konkretnych danych.

     a) wrócił do Krakowa, gdzie przebywał aż do secesji (buntu żaków) w czerwcu 1549 roku

     b) udał się do Wrocławia

- 1550-1552 – Kochanowski zajmuje się sprawami rodzinnymi W 1550 załatwia sprawy majątkowe

- 1551 – Wyjazd do Królewca (do 1552 roku)

Królewiec był w tym okresie ośrodkiem skupiającym nowe myśli religijne (reformacja) i filozoficzne. Tutaj powstaje pierwszy datowany utwór Kochanowskiego: czterowiersz

     - 1552-1555 – Pierwszy pobyt na uniwersytecie w Padwie – Wydział Atrium

     - 1555 roku opuścił uniwersytet by w orszaku Tarnowskiego odwiedzić Rzym i Neapol. Prawdopodobnie zwiedził wtedy sporą część Italii.

     - ok. połowy 1555 roku – Powrót do Polski Prawdopodobnie z powodu braku funduszy. Wraca do Królewca, gdzie przebywa na dworze swojego sponsora, księcia Albrechta. Słuchaczem tamtejszej uczelni jest do połowy 1556 roku.

     - 1556 – Kochanowski wraca do Padwy Po załatwieniu spraw finansowych (m.in. zostawił swemu bratu Czarnolas w dzierżawie) wraca do Padwy.

     - - 1557 – Na wieść o śmierci matki Kochanowski przerywa studia po raz kolejny

Po powrocie do kraju dochodzi do podziału majątku rodzinnego KochanowskichW tym czasie Kochanowski pisze „Elegię II”

1558/1559 – Trzeci pobyt w Padwie, Francji

- 1559 – Powrót do kraju

Kochanowski powraca z Francji prosto do Polski (nie wiadomo, czy drogą lądową, czy wodną). Na tym kończy się okres jego podróży, rozpoczyna się okres dworski w życiu poety.

- 1559 – 1563 – Próby robienia kariery dworskiej

Kochanowski poszukuje mecenasa, który pomoże mu dostać się na dwór króla (szuka pomocy m.in. u Krzysztofa Tarnowskiego, Jakuba Górskiego, rodziny Firlejów). Kontakty z dworem Mikołaja Czarnego Radziwiłła. Sporo pisze – „Czego chcesz od nas Panie za Twe hojne dary”

- 1564 – Kochanowski zostaje sekretarzem królewskim na dworze Zygmunta Augusta

zostaje przyjęty na posadę, którą uzyskał dzięki poparciu podkanclerzego Piotra Myszkowskiego. Wydaje „Satyr”

Kochanowski zmarł 16 (wg karty tytułowej „Żalów nagrobnych” Klonowica) lub 22 (wg napisu na nagrobku) sierpnia 1584 roku w Lublinie, gdzie udał się na konwokację, by wnieść skargę z powodu zabójstwa swojego szwagra, Jakuba Podlodowskiego. Poetę pochowano w kościele w Zwoleniu.

Większość jego dzieł (m.in. „Pieśni Ksiąg Dwoje”, „Fraszki”, „Fragmenta”) została wydana niedługo po śmierci.

SZYMON SZYMONOWIC

- Szymon Szymonowic urodził się w 1558 roku we Lwowie.

- we wrześniu 1575r. rozpoczął studia w Akademii Krakowskiej

- Szymonowic zgadzał się z podziałem na wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe – jak Frycz!

- ,,W roku 1577 Szymon Szymonowic uzyskał tytuł bakałarza nauk wyzwolonych.

II. W kręgu Zamoyskiego:

- ,,Około roku 1586 Szymon Szymonowic zetknął się z najbardziej wpływową osobistością ówczesnego życia publicznego – Janem Zamoyskim, kanclerzem i hetmanem wielkim koronnym. - Szymonowic był związany z tragedią antyczną i renesansową, o czym może świadczyć np. tragedia pt. Castus Joseph.

- Jan Zamoyski w swoim liście z kwietnia 1588r. zachęca Szymonowica do wypowiadania się na aktualnie polityczny temat (tj. zwycięstwo Zamoyskiego pod Byczyną nad Maksymilianem Habsburgiem) oraz wzywa do uczestnictwa w wielogłosie poetów – obrońców kanclerza”. Dodatkowo Zamoyski napisał Szymonowicowi, że pokaże mu w Zamościu wiersze innych poetów (np. Klonowica), aby ten nie myślał, że nie ma współzawodników.

- Szymonowic w odpowiedzi przygotował i wydał w 1588r. w Krakowie zbiorek 19 ód

W dowodzie wdzięczność Zamoyski nobilizował poetę w 1590 roku

latach 1593-1594 Szymonowic zajmował się wyszukiwaniem odpowiednich ludzi na stanowiska profesorów na nowej uczelni Jana Zamoyskiego.}

- Zamoyski kazał w Szymonowicowi w testamencie prawować nadzór nad kształceniem syna Zamoyskiego i nad Akademiją

- Szymonowic nawiązywał w swych utworach do stylu manierystycznego i wczesnobarokowego.

- ,,Praca nad Sielankami ciągnęła się od wielu lat. Zaczął ją poeta w roku 1594,

rok 1614, data pierwszego wydania Sielanek.

Mikołaj Rej

- ,,Mikołaj Rej herbu Oksza urodził się 4 lutego 1505r. w Żorawnie, z rodu Herbertów

uczęszczał do szkoły parafialnej w Skarmierzu, 1514-1516

potem pobierał nauki we Lwowie (1516-1517

w 1518 w Krakowiew zapisał się do Akademii (Akademia szkoły średniej )

Około 1525r. rozpoczął się nowy rozdział w jego życiu – służba na dworze sandomierskiego Andrzeja Tęczyńskiego. Był to ważny moment w życiu pisarza, wtedy rozpoczęła się bowiem właściwa edukacja pisarza”. Mikołaj przygotowywał wówczas dokumenty po polsku

- ,,Pobyt na dworze hetmana Mikołaja Sieniawskiego pozwolił mu z kolei na poznanie nowości religijnych, prawdopodobnie przeszedł wówczas na protestantyzm, co zaprowadziło go w niedługim czasie w szeregi bojowników reformacji.

- W 1529r. zmarł ojciec Reja, pozostawiając mu spadek.

- Rej porzucił ostatecznie katolicyzm prawdopodobnie po śmierci Zygmunta I Starego (w 1548r.). Został protestantem, następnie luteraninem, a później kalwinem.

- Rej nie zawsze ujawniał w utworach swoją tożsamość. Nie zrobił tego w ,,Kupcu”

W krótkiej rozprawie Rej oddał głos chłopowi tzn. Wójtowi, który mógł się wyowiedzieć we własnym imieniu i w imieniu stanu.

,,Kot ze lwem”:

- rozmówcy toczą spór o znaczenie wolności i władzy. W Kocie z lwem tytułowe zwierzęta są reprezentantami stanów

,,Żywot Józefa”

- ,,Utwór jest dramatem biblijnym. Z biblijnej Księgo Rodzaju dowiadujemy się, że faworyzowany przez ojca Józef wzbudził zazdrość braci, którzy sprzedali go kupom udającym się do Egiptu. Bohater został zarządcą majątku Potyfara, zaznał upokorzenia niesłusznie podejrzany o próbę uwiedzenia żony pana, a wtrącony do więzienia zasłynął z mądrości objaśniając sny dostojników, w końcu zaś samego faraona”.

,,Hejnał świta”:

- Pierwszy polski hejnał.

- ,,[…] pierwsza litera każdej strofy (oprócz pierwszej) czytane pionowo układają się w imię i nazwisko autora, jednakże sam tekst już od XVIIw. ulegał zmianom i zniekształceniom

,,Postylla”:

- Postylla to niewątpliwie najpopularniejsze dzieło Reja. - ,,Rej nie podpisał dzieła, ale autorstwo jednoznacznie wskazywał zamieszczony po dedykacji, przedmowie i wierszach

- ,,Rej kpi z ludowego sposobu świętowania, który nastawiony jest na pokazanie się, spełnia funkcję spotkania towarzyskiego i ogranicza się do gestów, do których znaczenia wierny nie przywiązuje wagi (pokropienie, ofiara). Szydzi z rytuałów […], których niedokonanie powoduje, że katolik nie czuje, iż obchodził święta”.

- ,,Rej sprzeciwia się również celibatowi i istnieniu klasztorów, krytykuje też papieża za to że podróżuje

,,Wizerunek”:

- moralne pouczenie - ,,Droga Młodzieńca jest podróżą, która kończy się w punkcie wyjścia. Bohater zatacza więc koło, przemieszczając się w przestrzeni ziemskiej i pozaziemskiej: Solon jest jego przewodnikiem po piekle, Arystoteles oprowadza go po przedsionku nieba, co pozwala uporządkować pisarzowi przedstawiony system etyczny. Droga chłopaka nie jest łatwa a jego wybory unaocznia topografia poematu. Decyduje więc, czy pójść drogą rozkoszy, która jest szeroka, czy trudną ścieżką cnoty”.

,,Źwierzyniec” i ,,Figliki”:

- ,,Zbiór [Źwierzyniec] składa się z kilkuset oktostychów napisanych 13-zgłoskowcem, ułożonych w czterech rozdziałach”:

- ,,Na Figliki składa się 230 żartobliwych epigramów, są one bowiem jedynym w dorobku Reja zbiorem przeznaczonym do zabawy i śmiechu.

- O tym, że Figliki są kontynuacją Źwierzyńca ,,dowodzi nie tylko forma ośmiowiersza, ale wzajemne powiązania obu zbiorów, powtórzenia i nawiązania”.

,,Źwierciadło”:

- ,,Ostatnie dzieło Reja wyszło w roku 1567/1568 […]. Jest ono jednym z najpiękniejszych i najbardziej okazałych druków renesansu”. Książka jest opatrzona znakomitymi drzeworytami.

{- Utwór składa się z kilku części:

      część I: prozaiczny traktat parenetyczny Żywot człowieka poczciwego, który uzupełnia również prozatorska ,,Przemowa krótka”

      część II: wierszowana Apoftegmata

      część III: wierszowana Przemowa krótka do Polaka staniu rycerskiego (zbiór wierszy politycznych)

      część IV: Zbroja pewna każdego rycerza ksześcijańskiego (traktat religijno-moralny)

      dzieło kończy cykl wierszy zatytułowany Żegnanie się ze światem